Star trails fotograferen: hoe fotografeer je star trails?

Star trails fotograferen lijkt op het eerste gezicht erg moeilijk, maar ook jij kan star trails fotograferen! Het resultaat is verbluffend. Het laat maar weer eens zien hoe creatief je kunt zijn met nachtfotografie. Je maakt dit soort foto’s door een hele reeks aan foto’s te maken en die later samen te voegen. Waar moet je op letten en welke instellingen pas je toe? In dit artikel lees je waardevolle tips.

Locatie

Je kan overal star trails fotograferen, maar: hoe minder lichtvervuiling, hoe duidelijker de sterren(sporen) te zien zijn. Voor de duidelijkste star trail foto’s betekent het dat je het buiten de stad moet zoeken. Denk aan de polder, de Veluwe, de Waddeneilanden of Nationaal Park Lauwersmeer dat is omgedoopt tot Dark Sky Park’. Daar kan je nog steeds last hebben van lichtvervuiling, maar dat is wel een heel stuk minder. Via de website DarkSiteFinder kan je bekijken waar de donkerste plekken op aarde zijn.

Bij star trail fotografie is het ook mooi als je een interessante voorgrond aan je foto toevoegt zoals je hieronder kunt zien. Probeer zo’n locatie te zoeken zoals hieronder op de Veluwe.

Foto: Sjoerd van der Wal. 11 foto’s van 10 seconden.

Apparatuur: wat heb je nodig?

Voor het maken van star trails heb je een camera nodig die je handmatig kunt instellen. Door handmatig je instellingen te kiezen heb je zelf alle controle over de camera én het eindresultaat. Qua lens kies je bij voorkeur een lichtsterke lens. Een lichtsterke lens is een lens met een extra groot diafragma zoals f 2.8 of f 1.8. Hierdoor wordt er meer licht opgenomen door de camera. Een lichtsterke lens is geen vereiste, maar het helpt wel bij het maken van foto’s met minder ruis.

Wat ook erg belangrijk is is een stevig statief en een afstandsbediening. Je fotografeert met lange sluitertijden. Elke trilling, hoe licht die ook is, kan je foto volledig onscherp maken. Door een stevig statief te gebruiken i.c.m. een afstandsbediening zorg je ervoor dat het aantal trillingen tot een minimum wordt beperkt. De afstandsbediening kan met of zonder draad zijn. Voor het gemak is het aan te raden om een afstandsbediening te kiezen waarmee je de knop vast kunt zetten. Door je knop vast te zetten blijft de camera continu foto’s maken terwijl jij lekker achterover kan zitten. Niet belangrijk: zet je camera op continuous shooting!

Wat ook handig is is eventueel een lampje om in het donker te kunnen zien en scherpstellen en een thermoskan met koffie, want je zit er nog wel even.

Instellingen

Je wilt strepen zien en dat betekent lange sluitertijden. Door de draaiing van de aarde en de combinatie van een lange sluitertijd krijg je de sterren als strepen te zien. Je kunt star trails op twee manieren maken:

1. door minutenlange opnames te maken
2. door een reeks opnamen te maken met kortere sluitertijden

Je kan dus een aantal lange opnames maken van een flink aantal minuten, maar dat raad ik je af. Het nadeel van deze methode is dat je snel overbelichting kunt krijgen en meer ruis. Gedurende de opname wordt de sensor heet. Je krijgt dan zogenaamde ‘hete pixels’ te zien. Dat zie je terug als gekleurde pixels of als ruis in een patroon. Dat wil je natuurlijk zoveel mogelijk voorkomen. Een ander nadeel is dat het lastig is om het licht te meten en je kunt van tevoren niet even snel een testfoto maken. Het is dus vaak een gok die je neemt. Het voordeel is dat je uiteindelijk minder foto’s hoeft samen te voegen.

Foto: Alex de Haan. 125 x 30 seconden.

Optie twee is de beste manier. Je maakt een reeks foto’s met kortere sluitertijden. Het voordeel hiervan is dat je minder snel overbelichting krijgt en minder ruis door het heet worden van je sensor. Het nadeel is dat je veel foto’s schiet en voldoende geheugen nodig hebt op je geheugenkaart (en ook op je computer). Een goede star trail foto bevat namelijk al snel zo’n 150 tot 200 foto’s. Daarnaast moet je die reeks foto’s nog samenvoegen. Dat kan even duren met dit aantal foto’s. Wees echter niet bang. Het samenvoegen is het minst werk.

Belichtingsdriehoek

Welke sluitertijd, diafragma en ISO is aan te raden bij star trail fotografie? Allereerst begin ik met het instellen van het diafragma, de lensopening. Die zet ik zo open mogelijk (laag f-getal zoals f 4.5 of f 2.8). Door dit in te stellen krijgt de camera het meeste licht binnen. Vervolgens stel ik de sluitertijd in. Veel mensen maken foto’s van 30 seconden, maar je kunt ze bijvoorbeeld ook met een sluitertijd van 90 seconden maken. Dit is afhankelijk van de hoeveelheid licht(vervuiling) op je locatie. Maak van tevoren een testfoto en kijk goed naar de lichtmeter en je histogram. Je zal nu merken dat jouw ISO-waarde omhoog moet, omdat je foto te donker wordt. Verhoog je ISO totdat je tevreden bent met je belichting. Bij een hoge ISO-waarde moet je denken aan ISO 800, 1250 of misschien wel hoger. Let hierbij goed op onder- of overbelichting en hou je histogram goed in de gaten. Over het algemeen belicht je je foto zo dat jouw histogram aan de rechterkant zit zonder dat jouw foto, of bepaalde delen daarvan, overbelicht raakt.

Je kan best wel wat spelen met je instellingen. Je kunt bijvoorbeeld je diafragma wat dichtknijpen voor meer scherpte in je foto. Probeer je ISO-waarde ook niet al te hoog te zetten als dat niet nodig is. Dit scheelt ruis. Bedenk wel dat het veranderen van deze instellingen invloed heeft op de lengte van je sluitertijd. Bij elke verandering in diafragma, ISO of sluitertijd is het handig om weer een testfoto te maken.

Erg belangrijk: als je eenmaal je reeks begonnen bent, verander dan tussendoor NIET je instellingen. Dit zal een negatieve invloed hebben op je uiteindelijke star trail foto.

Foto: Sven Broeckx. 240 beelden van 30 sec.

Witbalans

Welke witbalans stel je in? Persoonlijk vind ik het mooi om een natuurlijke blauwe hemel te zien. Om dit te krijgen stel ik mijn witbalans in tussen de 3400 en 4000 Kelvin. Wil je iets warmere kleuren, dan kan je deze waarde verhogen naar bijvoorbeeld 5500 Kelvin. Ook dit kan je van tevoren natuurlijk testen door een testfoto te maken met een verschillend witbalans. Fotografeer je in RAW? Dan kan je achteraf in de nabewerking je witbalans nog bepalen. Je hoeft dan niet per se een vaste waarde in te stellen.

Zet ruisonderdrukking en beeldstabilisatie UIT

Om onscherpte en onderbrekingen in je sterrenstrepen te voorkomen is het belangrijk dat je ruisonderdrukking en de beeldstabilisatie UIT zet. De beeldstabilisatie vind je op je objectief (mits jouw objectief beeldstabilisatie heeft). Zet het schuifje op ‘OFF’. Je fotografeert op statief en als beeldstabilisatie aan staat kan het soms onscherpte creëren en dat is zonde. Wat ruisonderdrukking doet is na het maken van een foto automatisch een tweede foto maken, een zogenaamd dark frame. Het doel van deze instelling is dat het ruis zichtbaar vermindert. Wat je echter zult zien zijn steeds weer kleine onderbrekingen en dat ziet er niet uit. De instelling ruisonderdrukking kan je vinden in het menu van je camera. Zoek op ‘Long Exposure NR‘ of iets in die trant en zet het helemaal uit. Als je het niet kan vinden, raadpleeg dan de handleiding.

Lees meer: Ruisonderdrukking uitgelegd: heeft het een meerwaarde of niet?

Handmatig scherpstellen

Autofocus zal 9 van de 10 keer niet lukken. Autofocus heeft contrasten en lijnen nodig om goed te kunnen scherpstellen, maar de nachtelijke hemel zal geen van beide bieden. Je zal waarschijnlijk gaan zien dat je autofocus blijft zoeken en dat het uiteindelijk niet lukt om te focussen. Daarnaast wil je tijdens het maken van de opnames niet dat de camera steeds opnieuw scherp stelt.

Zet daarom je autofocus (AF) uit en schakel over naar handmatige focus (MF). Je stelt nu scherp door aan de scherpstelring van het objectief te draaien. Draai vervolgens je scherpstelring naar oneindig. Dat is het ‘achtje’ op de lens. Door op oneindig scherp te stellen zal je zien dat de sterren mooi scherp worden. Test dit van tevoren even. Sommige objectieven stellen scherp op oneindig zodra het achtje óp de streep staat, sommigen als het net ná het streepje staat. Maak even een testfoto en controleer de scherpte door in te zoomen op de foto.

Nooit meer onscherpe foto’s? Klik hier voor een gratis e-book!

Het ‘achtje’, het infinity logo.

Let op onderbrekingen

Probeer de reeks foto’s die je maakt helemaal compleet te houden. Dit houdt in dat je geen enkele foto mag missen. Mis je een foto, dan zie je een onderbreking in je lichtstreep. Neem voldoende geheugen mee en zorg ervoor dat alle gemaakte foto’s op je geheugenkaart passen. Neem ook een volle accu mee. Moet je halverwege toch een accu wisselen? Zorg dan dat je statiefplaatje niet onder je batterijklepje zit. Als het batterijklepje vrij is kan je in enkele seconden je batterij verwisselen.

Het kan zijn dat je vliegtuigstrepen in je foto’s hebt doordat vliegtuigen tijdens de opname door het beeld vliegen. Vliegtuigen vliegen een stuk sneller door je beeld heen waardoor je die wel met onderbrekingen ziet. Dat is niet erg, maar wees niet verrast als je dit tegenkomt. Je kunt er op locatie namelijk weinig aan doen.

In welke richting ga je fotograferen?

De richting waarin je fotografeert heeft een enorme invloed op hoe jouw star trail eruit gaat zien. Fotografeer je richting het noorden, richting de Poolster? Dan zal je zien dat de sterren heel mooi om de Poolster heen draaien. Je kunt dan zelfs een compleet rondje van sterren maken. Fotografeer je richting het zuiden, dan zal je strepen zien die zich meer horizontaal door het beeld bewegen. Wil je je foto’s tot in detail plannen? Dan is de website van Photopills aan te raden.

Photopills.com

Foto: Sander Grefte. 150 foto’s van 30 seconden.

Fotografeer minimaal 30 minuten lang

Om een beetje star trails in je foto’s te zien moet je minimaal een half uur fotograferen. Denk dus niet dat je er met een uurtje fotograferen vanaf komt. Om echt lange star trails te krijgen ben je al gauw 2 tot 3 uur bezig of zelfs langer. Wees echter niet bang. Ook met een uurtje fotograferen kan je al hele mooie en bijzondere foto’s krijgen met mooie star trails, vooral als je een drukke hemel hebt. Het belangrijkste is dat je op pad gaat en het gewoon gaat doen, want als je thuis blijft heb je natuurlijk helemaal niets. Neem gezelschap mee of een muziekje, een thermoskan met koffie. Maak het jezelf gemakkelijk.

De foto van Klaas Doting met de ruïne bestaat uit 40 foto’s van 90 seconden. Dit houdt in dat er een uur lang is gefotografeerd. Maak je foto’s met een sluitertijd van 30 seconden? Dan moet je per uur al 120 foto’s maken. De foto daaronder met de toren is van Sander Grefte. Dit zijn 640 foto’s van 30 seconden. Je ziet het verschil in sterrensporen!

Foto: Klaas Doting.

Foto: Sander Grefte. 640 foto’s van 30 seconden.

Samenvoegen van de beelden

Aan het einde van de rit heb je een hele reeks foto’s. Wat doe je ermee? Deze foto’s voeg je samen om de star trails tevoorschijn te halen. Allereerst is het belangrijk om de foto’s goed te archiveren en eventueel te hernoemen. Een handig en gratis programma hiervoor is Adobe Bridge. Hier kan je grote groepen foto’s hernoemen, archiveren en organiseren. voeg tags, metadata, labels en beoordelingen toe.

Hoe voeg je de foto’s toe? Er zijn handige gratis programma’s voor zoals Startrails.de (Windows) of StarStax (Windows/Mac). Download StarStax, open de reeks foto’s die je wilt samenvoegen en doorloop de stappen. Je kan hier een kleine tutorial bekijken. Wil je Photoshop gebruiken om de foto’s samen te voegen? Dat kan!

1. Open alle foto’s vanuit Adobe Bridge of Lightroom als lagen in Photoshop. Het is belangrijk dat je ze als lagen opent, omdat je per laag de overvloeimodus (blending mode) gaat wijzigen.
2. Sleep vervolgens de bovenste laag helemaal naar beneden totdat dit de onderste laag vormt.
3. Verander nu van alle andere lagen de overvloeimodus naar ‘Lichter’ of ‘Lighten’. Photoshop pakt nu van elke foto het stukje star trail.
4. Voeg alle lagen samen
5. Sla het op als PSD, JPG of TIFF.
6. Bewerk eventueel het eindresultaat naar eigen smaak

Heb je Adobe Lightroom en wil je aan de foto’s wat aanpassingen doen voordat je de beelden samenvoegt?

1. Plaats dan eerst de complete reeks in Lightroom
2. Pas vervolgens de bewerkingen toe op de eerste foto van de reeks. Let op: gebruik geen ‘Lenscorrecties’ en snij ook je foto’s niet bij. Dit kan problemen veroorzaken met het uitlijnen van de foto’s
3. Synchroniseer alle toegepaste bewerkingen op de andere foto’s in de reeks
4. Vervolgens kan je deze foto’s als lagen openen in Photoshop mét toegepaste bewerkingen
5. Herhaal het proces wat ik hierboven heb uitgelegd
6. Als je na het blenden en samenvoegen de foto als PSD opslaat zie je het ook terug in je Lightroom catalogus
7. Het eindresultaat kan je verder bewerken (dit keer met Lenscorrecties’ en uitsnijden indien gewenst)
8. Je kan eventueel een losse foto als voorgrond toevoegen

Nog een aantal korte tips om rekening mee te houden:

• Maak van tevoren altijd een testfoto. Controleer of je scherpte en belichting goed zijn. Moeite met scherpstellen in het donker? Lees dan dit artikel voor de oplossing
• Gebruik vaste waarden! Deze tip is heel belangrijk. Ben je bezig met een reeks foto’s, verander dan niet meer je instellingen! Elke verandering kan ervoor zorgen dat het samenvoegen van de foto’s niet helemaal goed gaat
• Let op je compositie. Een voorgrond in beeld nemen maakt je foto net wat interessanter
• Niet onbelangrijk: het moet natuurlijk volledig helder zijn zonder bewolking
• Hou je camera warm. ‘s Nachts kan het flink afkoelen waardoor je last kunt krijgen van condensvorming op je objectief. Hou dit tijdens het fotograferen goed in de gaten
• Hou jezelf warm! Je zal een tijdje stil staan, dus let ook goed op jezelf

Voor nu lekker fotograferen! Veel succes en veel plezier. Mocht je nog vragen hebben, schroom dan niet om contact op te nemen of je vraag in de reacties achter te laten. Ik help graag.

Gratis e-book: 10 waardevolle tips voor optimale scherpte

Zelfs de kleinste trilling kan voor onscherpe foto’s zorgen. Voorkom onscherpe foto’s door dit e-book in huis te halen! Deze 10 tips zullen jouw scherpte gegarandeerd verbeteren. Het e-book vertelt o.a. over:

• Diafragma
• Gebruiken van de spiegelopklapfunctie
• Vind de sweet spot

Download hier het gratis e-book!